2024.11.07

Wieczornica w „Sokole” – 106. rocznica odzyskania niepodległości przez Polskę.

We czwartek, 7 listopada 2024 r.  zorganizowaliśmy  sokolą Wieczonicę z okazji 106. rocznicy odzyskania niepodległości przez Polskę.

Plan:

    1. przyczyny utraty niepodległości I. Rzeczypospolitej – mgr Magdalena Dziuban,

    2. działania niepodległościowe w czasie zaborów – mgr Jolanta Smyczyńska,

    3. rola Kościoła na drodze do Niepodległości i po jej uzyskaniu – ks. dr Andrzej Skiba,

    4. I. wojna światowa,

    5. przejęcie władzy w Sanoku – mgr inż. Bronisław Kielar,

    6. porównanie okresu przedrozbiorowego do obecnej sytuacji politycznej i gospodarczej Polski – dyskusja.

Ad.1)

Przyczyny utraty niepodległości I. Rzeczypospolitej

24 października 1795 r. Rosja, Prusy i Austria dokonały III rozbioru Polski.   

Podział całego obszaru państwa  pomiędzy kraje ościenne był pierwszym tego typu w historii.   

Dyskusje o przyczynach upadku Polski rozpoczęły się tuż po III rozbiorze. W XIX  ukształtowały się 2 szkoły krakowska i warszawska, które wskazywały na przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne.
Ja ze swojej strony postaram się przedstawić i jedne i drugie.

Przyczyny wewnętrzne to:

• ogromne zniszczenia znacznej części całego obszaru Rzeczypospolitej w wyniku wojen toczonych w XVII w.  Zniszczonych zostało wiele wsi i miast, ruinie uległa gospodarka miejska i wiejska,  
• straty ludnościowe,
• przerwa w ciągłości handlu zbożem - podstawowym towarem eksportowym Rzeczypospolitej,
• pogorszenie położenia drobnej i średniej szlachty przy jednoczesnym umocnieniu się politycznej pozycji magnaterii,
• niechęć szlachty do płacenia podatków,
• wzrost  obciążenia  pańszczyzną,  
• spadek dochodów z majątków królewskich – co przekładało się na mniejsze dochody skarbu państwa
• paraliż sejmu na skutek praktykowania zgubnej zasady liberum veto (wolne nie pozwalam),
• wzrost roli sejmików, na których wpływy posiadali lokalni magnaci i obce mocarstwa,
• nieudolne rządy władców z saskiej dynastii Wettinów: Augusta II i Augusta III.

Najważniejsze przyczyny zewnętrzne natomiast to:

• wpływy obcych mocarstw:  Rosja, Prusy i Austria w XVIII w przeprowadziły szereg reform politycznych i gospodarczych dzięki którym stały się silnymi monarchiami oświeconymi i mogły prowadzić skuteczną ekspansję terytorialną.                              

Magdalena Dziuban

• korumpowanie polskich urzędników przez obce władze,
• uzależnienie się polskich władców od innych państw,
• agresywna polityka zaborców,
• chęć zagarnięcia terytoriów Polski przez Rosję, Prusy i Austrię.

Ad.2)

Działania  niepodległościowe w okresie zaborów

Polacy nigdy nie pogodzili się z utratą niepodległości, dlatego szybko podjęli działania zmierzające do odzyskania suwerennego państwa.  W przybliżeniu, do połowy okresu zaborów były to działania głównie militarne, natomiast w kolejnych latach działania pozamilitarne.

Legiony we Włoszech

W  1797 r. zostały utworzone przez Jana Henryka Dąbrowskiego we Włoszech Legiony polskie. Walczyły przez okres 10 lat, w różnych kampaniach, jednak były wykorzystywane do doraźnych potrzeb polityki cesarza Napoleona I. Łącznie przez te formacje przewinęło się 25 tys. żołnierzy.  Dla Legionów Józef Wybicki napisał do ludowej melodii wiersz „Mazurek Dąbrowskiego” o pierwotnym tytule „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”. Po zwycięskiej wojnie Napoleona z Prusami w 1807 r. utworzono Księstwo Warszawskie z ziem II i III zaboru pruskiego. Było to możliwe dzięki  militarnemu zaangażowaniu Polaków po stronie francuskiej. Księstwo Warszawskie istniało do 1815 r., było zależne od Napoleona, jednak wyprowadziło sprawę polską na arenę europejską poza kraje zaborcze.

Powstanie listopadowe

Ponieważ car nie przestrzegał konstytucji dla Królestwa Polskiego, rozwijały się spiski młodzieżowe i wojskowe, a także obawiano się ewentualnego skierowania armii polskiej do tłumienia powstania w Belgii, 29 listopada 1830 r. rozpoczęło się powstanie. Por. Piotr Wysocki poprowadził podchorążych do walki i Rosjanie wycofali się z Warszawy. Przez 10 miesięcy Polacy walczyli, również na Litwie i Żmudzi, wsparcia udzielali mieszkańcy pozostałych zaborów. Po upadku powstania, wielu uczestników wyjechało do innych krajów i podejmowało działania dyplomatyczne.  Już w 1846 r. podjęto próbę powstania mającego objąć trzy zabory, jednak krótkotrwała akcja powstańcza ograniczyła się jedynie do Galicji – powstanie krakowskie.

Powstanie styczniowe

Organizacje konspiracyjne funkcjonujące w Królestwie Polskim były zagrożone nadzwyczajnym poborem do wojska carskiego. W rej sytuacji 22 stycznia 1863 r. rozpoczęto powstanie. Insurekcja miała partyzancki charakter walk, stoczono ok. 1200 potyczek. Był to największy zryw całego narodu (ze względu na dużą pomoc z zaborów austriackiego i pruskiego). Dekret carski z marca 1864 r. o uwłaszczeniu chłopów zakończył powstanie. W walce uczestniczyło ok. 200 tys. powstańców, na Syberię car zesłał ok. 40 tys. osób.

Praca u podstaw

Po upadku powstania podjęto inne działania mające na celu krzewienie ducha narodowego, a w przyszłości odtworzenie państwa.  Upowszechniano oświatę – szczególnie wśród ubogich mieszkańców wsi i miast, tworzono czytelnie publiczne, rozwijana przemysł i handel.      W zaborze austriackim po uzyskaniu autonomii tworzono organizacje polityczne, społeczne – jak m.in. „Sokół”.

Wiek XIX to bardzo dobry czas dla polskiej literatury, wybitni twórcy jak: Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Władysław Reymont byli popularni  na arenie międzynarodowej. Zostało to uwieńczone na początku XX wieku Nagrodami Nobla w dziedzinie literatury.  Twórczość literatów podtrzymywała ducha narodowego, pamięć o wspaniałej historii, a trzeba pamiętać, iż działali oni w warunkach cenzury.

W połowie XVIII w. Rzeczpospolita  miała 12 mln mieszkańców i liczyła ok. 725 tys. km² powierzchni. Kiedy w okresie zaborów myślano o odtworzeniu niepodległego państwa, jeszcze do czasu powstania styczniowego uważano, że będzie ono miało granice jak przed pierwszym rozbiorem. Przytoczę refren piosenki powstańczej:

„Idźmy, bijmy Moskali

Świat nas za to pochwali

Walczmy za swą krainę

Pędźmy licho za Dźwinę”.

Dźwina jest jedną z najdłuższych rzek, mających ujście w Bałtyku. Obecnie przepływa przez teren Rosji, Białorusi i Łotwy. Zatem myślano, że od wschodu  granica będzie sięgała do tej rzeki. Ostatecznie okazało się, że narody niegdyś tworzące z nami wspólną Rzeczpospolitą jak Litwini, Białorusini, Ukraińcy chcą utworzyć własne państwa.

Jolanta Smyczyńska

Ad.3)

Rola Kościoła na drodze do Niepodległości i po jej uzyskaniu.

1. S. Karolina Maria Kasperkiewcz SŁNSJ, Sługa Boży Józef Sebastian Pelczar biskup przemyski obrz. łac. Szkic biograficzny, Papieski Instytut Studiów Kościelnych, Rzym 1972, stron 412.
2. ks. abp Józef Teodorowicz, Kazania o Bogu i Ojczyźnie, Biblioteczka Mistrzów Kaznodziejstwa, Warszawa 1999, Oficyna Wydawnicza VIATOR, s. 227-239; zob. także: G. Kucharczyk, Serce w herbie i dla całej Polski. Ks. abp Józef Teodorowicz spoczywa między Orlętami, w: Nasz Dziennik, środa, 2 listopada 2016, s. 14.
3. August kardynał Hlond Prymas Polski, Dzieła, Nauczanie 1897-1948, Tom I, pod redakcją Jana Koniecznego TChr, Oficyna Wydawnicza Kucharski,  Toruń 2016, stron 928.
4. Andrzej Nowak, NIEPODLEGŁA! 1864-1924 Jak Polacy odzyskali Ojczyznę, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2018, stron 367.
5. Jan Żaryn, Kościół i Naród Lata trwogi, lata nadziei, Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków 2022, stron 567.

Kiedy Polska nie była jeszcze wolna, bo w roku 1903, „w krakowskim Tetrze Miejskim odbyła się premiera Wyzwolenia Stanisława Wyspiańskiego. Wyzwolenie sztuki, narodu z bezwładu woli i wyzwolenie Polski z politycznej niewoli – to ideowy program tego wielkiego dramatu. Najlepiej jego znaczenie oddają słowa bohatera – Konrada – kierowane do Boga w końcowej części II aktu {i powtarzane odtąd przez tysiące pragnących wolności Polaków}:

Daj nam poczucie siły

i Polskę daj nam żywą,

by słowa się spełniły

nad ziemią tą szczęśliwą.

Jest tyle sił w narodzie,

jest tyle mnogo ludzi;

niechże w nie Duch Twój wstąpi

i śpiące niech pobudzi”

{…}[1].

Od wypowiedzenia słów tej sztuki minęło jeszcze piętnaście lat, zanim ojczyzna stała się wolna. Nie przyszło to łatwo, bo trzeba było zebrać w narodzie tyle siły, aby ojczyzna była wolna, wyzwolona spod tyranii zaborców. Niemałą rolę w tym wielkim dziele wyzwalania odegrał Kościół święty przez naszych pasterzy.

Prof. Jan Żaryn w swojej książce „Kościół i naród” stawia taką diagnozę, co przyczyniło się do odzyskania niepodległości: „Kościół zawsze blisko ludzi”[2], co uwidaczniało się przez całe pokolenia, a ta „bliskość niejedno ma imię”[3]. Dała się odczuć w czasach zaborów, w latach II wojny światowej, w czasach PRL, a nawet w czasach obecnych kiedy to dzisiejsza władza stara się marginalizować ...  

http://sokolsanok.pl/www/uploads/pdf/2024-11-07-rola-kosciola-ks.skiba.pdf

ks. Andrzej Skiba

Ad.4)

I. wojna światowa

trwała od 28 lipca 1914 r. do 11 listopada 1918 r.

pomiędzy ententą,

tj. Wielką Brytanią, Francją, Rosją, Serbią, Japonią, Włochami i Stanami Zjednoczonymi,

a państwami centralnymi (Trójprzymierzem),

tj. Austro-Węgrami i Niemcami,

wspieranymi przez Imperium Osmańskie oraz Bułgarię.

I. Wojna Światowa, zwana Wielką Wojną była jednym z najkrwawszych konfliktów w dziejach ludzkości. Na wszystkich frontach tej okrutnej wojny zginęły miliony żołnierzy. Ogień walk ogarnął całą Europę. Ogromne straty wśród walczących wojsk spowodowane były użyciem nowoczesnych środków niszczących (karabiny maszynowe, artyleria szybkostrzelna i wielkokalibrowa, granaty, gazy bojowe).

Dodatkowo ogromna determinacja walczących, złe dowodzenie i błędna strategia wojenna przyczyniły się do niespotykanych w innych wojnach strat wśród żołnierzy.

Ogrom krwawych zmagań nie ominął także Podkarpacia, a szczególnie terenów dzisiejszych Bieszczadów. Przełom roku 1914 i 1915 okazał się najbardziej krwawym i wyniszczającym okresem dla tych terenów w ostatnim tysiącleciu. Zniszczeniu uległo tysiące domów, kościoły, cerkwie i zabytki. Wiele osad zostało całkowicie zniszczonych i wyludnionych. Tereny, które należały do jednych z najgęściej zaludnionych w Europie, a zarazem do najbiedniejszych zostały dotknięte ogromnymi zniszczeniami.

Dom Sokoła w czasie inwazji rosyjskiej używany był na cele wojskowe

(26.09.1914–8.10.1914    i    6.11.1914–7.05.1915)