2015.11.18

Pierwsze lata „Sokoła”

Powstanie i pierwsze lata działalności „Sokoła” opisane są w „Księdze pamiątkowej ku czci dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie – 1867-1892”, wydanej przez TG „Sokół” we Lwowie w  1892 r.

W księdze przedstawiono wszystkie działające wówczas Gniazda sokole, w tym lwowskiego i sanockiego.

We Lwowie powstał już „Gmach Sokoła” z dużą salą gimnastyczną.

Gmach Sokoła lwowskiego (Dom Sokoła), którego salę gimnastyczną (16 x 23,60 x 9,40 m) uroczyście otwarto 2 grudnia 1884 r., usytuowany był przy zbiegu ulic Zimorowicza i Sokoła, a obecnie przy ul. Dudajewa i Kowżuna.

Stan techniczny budynku jest widoczny na zdjęciach.

1 – Lwowska Sokolnia przy zbiegu ulic Zimorowicza i Sokoła – 1892

Na zdjęciu wykonanym w dniu 4 sierpnia 2015 r. przez Pawła Sebastiańskiego, element ozdobny jest w złym stanie technicznym, brak rzeźby sokoła, a napis jest niekompletny.

Stan techniczny budynku jest widoczny na zdjęciach.

2 – Lwowska Sokolnia,  elementy ozdobne. Widoczny napis: TGSLM – MENS SANA IN CORPORE SANO.  Fot. Paweł Sebastiańsk – 2015.

3 – Lwowska Sokolnia,  sala gimnastyczna – 1892

3a – 2015 – Fot. Paweł Sebastiański

3b – 2015 – Fot. Paweł Sebastiański

4 – Lwowska Sokolnia, ul. Dudajewa – zdj. wyk. 2009

5 – Lwowska Sokolnia, ul. Kowżuna – zdj. wyk. 2009 – autor nieznany

6 – 2015-08-04 Dom Sokoła we Lwowie ul. Dudajewa. Fot. Paweł Sebastiański

7. Fot. nieznany

W w/w „Księdze pamiątkowej ku czci dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie – 1867-1892”, wydanej przez TG „Sokół” we Lwowie w  1892 r. znajduje się niżej przedstawiony opis sanockiego „Sokoła”.

— 125 —

XIX.

Towarzystwo gimnastyczne „Sokoł"

w Sanoku.

(Oddział Sokoła lwowskiego).

Rok założenia 1889 (28. czerwca).

Sanok, miasto powiatowe w Galicyi wschodniej, liczy 5.559 mieszkańców, mię­dzy tymi 2.536 wyznania mojżeszowego. Rusinów 871, Niemców 4, reszta Polacy.

Władze: starostwo, Rada powiatowa, magistrat, sąd obwodowy, powiat. Dyrekcya skarbu i urząd podatkowy, urząd pocztowy.

Kościoły: 2 rzymsko katol., 1 grecko kat.

Szkoły: gimnazyum, szkoła ludowa męska i żeńska.

Stowarzyszenia: Towarzystwo gimnastyczne „Sokoł“, Kółko muzyczno-dramatyczne, Kasyno miejskie, „Rodzina“.

Towarzystwo gimnastyczne »Sokoł« w Sanoku powstało za inicyatywą tutejszego lekarza Dra Karola Zaleskiego, który zebrawszy dnia 8. listopada 1888 r. liczniejsze grono osób w tutejszej »sali miejskiej«, dłuższem przemó­wieniem zdołał przekonać także obojętnych, a może nawet niechętnych dotąd, o koniecznej potrzebie założenia w mieście naszem towarzystwa starającego się o pielęgnowanie sił fizycznych i zdrowia ludności, a szczególnie mło­dzieży naszej.

Szlachetny zapał przejął zgromadzonych pod przewodnictwem tutejszego radcy namiestnictwa i starosty p. Leona Studzińskiego tak, że uznając jedno­myślnie potrzebę założenia towarzystwa gimnastycznego w Sanoku, wybrali z grona swego tymczasowy wydział, celem ułożenia statutu (przeważnie na wzór statutu naszej macierzy lwowskiej), i wystarania się u władzy o zatwierdze­nie tegoż.

Uchwalony przez tymczasowy wydział i walne zebranie dnia 20. listo­pada 1888 r. projekt statutu uzyskał, przy życzliwem poparciu tutejszego c. k. Starostwa, zatwierdzenie, i towarzystwo mogło ostatecznie ukonstytuować się dnia 28. czerwca 1889 roku wybierając stały wydział z Dr. Karolem Petelenzem, b. dyrektorem tutejszego gimnazyum. jako prezesem na czele. W skład wydziału weszli ś. p. Dr. Radek zastępca, Vetulani sekretarz, Stanisław Biega nauczyciel, Giela podskarbi, Morawiecki Ignacy, Dr. Lemer, Salo, Świtalski, Dr. Zaleski, Lipiński i Józef Wilecki.

Gdy za pośrednictwem prezesa towarzystwa uzyskano od wysokiej Rady szkolnej krajowej zezwolenie używania jednej sali tutejszego gimnazyum, rozpoczęły się dnia 30. października 1889 ćwiczenia dla członków towarzystwa; kierował niemi i kieruje z uznania godną gorliwością, wielce zasłużony około rozwoju towarzystwa druh Stanisław Biega.

Już w r. 1888 tymczasowy wydział zajął się urządzeniem ślizgawki leżącej od paru lat u nas odłogiem. Dzięki gorliwości byłych druhów, starosty Albina Świtalskiego i inżyniera Ignacego Morawieckiego, ślizgawka cieszyła się zaraz w pierwszym sezonie r. 1888/9 niebywałem u nas powodzeniem i dotąd niem cieszy się. Na wniosek druha Stanisława Biegi, z końcem kwietnia 1890 r. otworzył wydział, uznając ważność fizycznego wychowania przyszłych matek, szkołę gimnastyczną dla dziewcząt od 8—14 roku życia.

W pamiętnym dniu 4. lipca 1890 r. przy odprowadzaniu zwłok nieśmiertelnego wieszcza Adama, reprezentowali nas w Krakowie druhowie Stani­sław Biega i Feliks Giela.

Gdy śmierć zabrała nam Dra Radeka, a dyr. Petelenz przeniósł się do Stryja, stanęli na czele towarzystwa Dr. Karol Zaleski jako prezes a Kor­neli Wieniawa Zubrzycki jako zastępca pod koniec r. 1890.

W ciągu roku 1891 starał się wydział umocnić niejako towarzystwo na wewnątrz i w tym celu uchwalił konieczne regulaminy. Czynił też usilne zabiegi, aby Przewodnik gimnastyczny stał się istotnie organem sokolim, aby go czytał każdy Sokoł, co też pomyślnym zostało uwieńczone skutkiem; gdyż na wniosek na­szego wydziału, zniżyła macierz lwowska roczną przedpłatę Przewodnika gim­nastycznego na 48 a później na 36 ct.

Z towarzystwami bratniemi, tak z macierzą naszą jak innemi, utrzy­mujemy łączność, wysełając korespondencye, telegramy lub zapraszając delega­tów miejscowych i zamiejscowych — w miarę możności — przy odpowiednich sposobnościach. Na sławnym zjeździe sokolstwa w Pradze czeskiej w dniach 28—30 czerwca 1891 przedstawiał towarzystwo nasze druh Feliks Giela.

W sprawie budowy własnego domu, gdy umowy z prywatnemi osobami spełzły na niczem, wybrał wydział komisyą budowlaną i wystosował do Rady miejskiej tutejszej dnia 4. grudnia 1890 prośbę o odstąpienie odpowie­dniego gruntu.

Na to magistrat zażądał w swej odpowiedzi z dnia 18. września 1891, abyśmy rozpatrzywszy się w gruntach będących własnością gminy, wystąpili z wyraźnym wnioskiem, które miejsce dla naszych celów uważamy za najstosowniejsze, poczem obiecuje naszę petycyą ostatecznie załatwić. Komisya bu­dowlana po rozpatrzeniu się zdecydowała się na wybór dwóch gruntów, na podstawie czego wydział przedłożył dnia 12. listopada 1891 ponownie Radzie miejskiej petycyą o bezpłatne odstąpienie gruntu pod budowę własnego gmachu.

Wobec naglącej potrzeby, spodziewamy się rychłego a pomyślnego załatwienia naszej petycyi ze strony światłych ojców naszego miasta. Tymczasem dalej staramy się gorliwie o zbieranie potrzebnych nam funduszów. Datki dobro­wolne, wkładki członków, założycieli i zwyczajnych, odczyty, zabawy, przyniosły nam w początkach tyle, żeśmy najpotrzebniejszy inwentarz gimnastyczny zakupili i jeszcze oszczędzili nieco.

Obecnie wydział wystosował dodatkowo stosowną petycyą do wła­ściwych instytucyj i korporacyj krajowych w nadziei, że tak doniosły cel zdoła uzyskać wszechstronne poparcie i uwzględnienie. W porę przyszedł nam z po­mocą tutejszy komitet dla popierania sprawy banku poznańskiego, ofiarując akcyą tegoż banku opiewającą na 1000 marek wraz z procentami na własność naszego towarzystwa, jakoteż rada powiatowa sanocka, która przyrzekła wspie­rać nas corocznie udzielaniem subwencyi.

Teraźniejszy zarząd Sokoła: prezes Dr. Karol Zaleski, zastępca Kor­neli Wieniawa Zubrzycki, sekretarz Roman Vetulani, skarbnik Feliks Giela, naczelnik Stanisław Biega (n. egz.); grona nauczycielskiego nie ma.

W pierwszym roku było członków założycieli 2, zwyczajnych 43, z tych ćwiczyło 11. Obecnie jest jeden członek honorowy, 2 założycieli. 56 członków zwyczajnych. Według zajęć należy z tego 90% do pracowników umysłowych, 10% zawodu przemysłowców.

W ćwiczeniach gimnastycznych bierze udział 18 druhów, ćwicząc 3 razy w tygodniu w 1 oddziale. Przeciętna liczba ćwiczących 10. W zimie odbywają się ćwiczenia łyżwiarskie.

Sali własnej i sztandaru nie ma: strój sokoli ma 8, Przewodnik gimnastyczny prenumeruje 54 druhów.

Uczennice towarzystwa w liczbie 19 ćwiczą 2 razy w tygodniu w 1 oddziale.

Przepisał: Bronisław Kielar – 2015 r.

i