Wielcy Sokoli

Dh Adam Pytel, Wielki Obywatel Miasta Sanoka, przez 35 lat pracy dla Sanoka, zdobył sobie wielkie zaufanie sanockiej społeczności.

Adam Pytel urodził się w Żukowicach k/Tarnowa w rodzinie chłopskiej, w czasie zaborów w 1856 r., tj. 62 lata przed odzyskaniem niepodległości przez Polskę i żył w niepodległej jeszcze 10 lat.

Od 1876 r. studiował przez 4 semestry na UJ na fakultecie filozoficznym, następnie na Uniwersytecie Wiedeńskim filologię germańską i filozofię. Studia ukończył w 1881 r.

Po studiach miał kłopoty z otrzymaniem etatu profesora gimnazjalnego, gdyż władze austriackie uważały go za człowieka niebezpiecznego dla państwa. W tej sytuacji Pytel był zmuszony do zarabiania udzielając korepetycji w domach prywatnych.

Od 1890 r. uczył w gimnazjach w Krakowie i Samborze, a od 1893 r. do końca życia uczył języka niemieckiego, łaciny i greki w Sanoku.

Żona, Helena Prus-Głowacka (1870-1957) pochodziła z Tarnowa, gdzie w 1896 r. odbył się Ich ślub. Mieli czworo dzieci: Jadwigę (1898-1979), Stefanię (1899-1982),  Janinę (1901-1986) i Stanisława (1908-1966).

Janina Hrebenda z d. Pytel, to matka prof. Jerzego Hrebendy ur. 1936 r. w Sanoku, mieszkającego w Warszawie, który to pozwolił nam na wykonanie remontu nagrobka Jego dziadka Adama.

Ojciec Jerzego, dr Jan Hrebenda, sędzia, w wieku 45 lat, zginął w Oświęcimiu w 1941 r. Przez kilka dni przebywał w jednym z baraków z rotmistrzem Witoldem Pileckim. Nazwisko dr Jana Hrebendy umieszczone jest na pomniku w formie pieca krematoryjnego, na cmentarzu w Sanoku.

Rozumiejąc znaczenie „Sokoła” w życiu Narodu, związał się z sanockim gniazdem „Sokoła”, będąc jego prezesem przez bardzo długi okres, tzn. w latach: 1909-1911, 1914-1927.

Już 30 grudnia 1911 r. Walne Zgromadzenie sanockiego „Sokoła” przyznało Mu zaszczytny tytuł: Honorowego Członka Sokoła.

Wydział „Sokoła” postanowił dodatkowo umieścić w Sali Jego portret po wieczne czasy, dla upamiętnienia Jego zasług i Jego działalności na polu sokolstwa polskiego.

Za Jego prezesury organizowano i intensywnie szkolono Drużyny Sokole, zwiększano ich sprawność i wyposażenie. Pierwsze ślubowanie Druhów Stałej Drużyny Sokolej w Sanoku (SDS później PDS) odbyło się 29 czerwca 1913 r.

Nowy wydział, „Samarytanin Sokoli” – PCK, utworzony 22.02.1913 r., za Jego prezesury intensywnie ćwiczył i rozwijał się.

Przyjmuje (6/19.09.1914) w Sanoku Legion Wschodni pod dowództwem płk. Józefa Hallera (~7 tys. osób). Podkomendni J. Hallera wyruszyli w drogę ze Lwowa do Sanoka 29 sierpnia 1914 r. Szlak wiódł przez Lubień Wielki, Rudki, Sambor (Sąsiadowice), Chyrów (Tarnawa), Ustrzyki Dolne, Lesko. W szeregach żołnierzy był również ppor. Stanisław Biega s. Stanisława, ur. w Sanoku.

W działaniach patriotycznych „Sokół” współpracował ze Skautami, z Drużynami Bartoszowymi, Związkiem Strzeleckim i innymi.

31 października 1918 r. Adam Pytel

z ramienia „Komitetu Samoobrony Narodowej”

i jako prezes „Sokoła”

uczestniczył w przejmowaniu władzy z rąk zaborcy.

W sierpniu 1925 r., Adam Pytel z Sokołami, przedstawicielami Miasta, Wojska i in. przygotowali  owacyjne powitanie delegacji Sokołów amerykańskich, przejeżdżających przez Sanok. Były przemówienia, w tym przemówienie druha prezesa dr. Teofila Starzyńskiego, odznaczenia sanockiego „Sokoła” odznaczeniami „Sokoła” amerykańskiego, występy itd.

Adam Pytel był redaktorem „Tygodnika Ziemi Sanockiej”.

Kierował Gimnazjum w okresie: 1912-1917.

Zaszczytną funkcję Burmistrza Sanoka pełnił w okresie: 1924-1928.

Związek TG „Sokół” w Polsce w uznaniu wybitnych zasług położonych w szerzeniu i ugruntowaniu idei Sokolej uchwałą Związku z dnia 30 października 1926 r. nadał dh. Adamowi Pytlowi zaszczytną Odznakę Sokolą.

W czasie, kiedy pełnił funkcje Burmistrza Sanoka, stworzono plan zagospodarowania przestrzennego miasta, założono nowe ulice, wprowadzono komunikację autobusową umożliwiającą dojazd do okolicznych wsi, ukończono budowę łaźni miejskiej, zbudowano szkołę w dzielnicy Posada Sanocka, zainstalowano oświetlenie elektryczne w 1927 r.

W Domu Sokoła zainstalowano światło elektryczne w 1928 r.

Ignacy Paderewski znając działalność sanockiego „Sokoła”, napisał (22.01.1919) do dh. prezesa Adama Pytla list z gratulacjami za przygotowanie młodzieży na trud fizyczny i bohaterstwo w walce o niepodległość Polski.

Z Sanokiem Adam Pytel związany był przez 35 lat, tzn. do końca swego życia

Był on człowiekiem przez całe życie uczciwym, bezinteresownym, odważnym, pracowitym, mającym czas na wszystko.

„Kochała Go młodzież szkolna, kochali Go koledzy w zawodzie, druhowie w pracy sokolej, szanowali obcy.

Wielką była Jego powaga, wielka wiara w Jego bezinteresowność i sprawiedliwość”.

Pogrzeb Adama Pytla stał się prawdziwą manifestacją narodową.

Takiej ceremonii pogrzebowej nie pamiętali najstarsi ludzie w Sanoku.

Dzisiaj przypominamy prawie zapomnianego Wielkiego Obywatela Miasta Sanoka.

Zwracam się z prośbą do władz samorządowych, a za Ich pośrednictwem do dyrektorów szkół, aby Adam Pytel był wpisany na listę postaci wzorcowych w procesie wychowania i kształtowania osobowości dzieci i młodzieży.

Prosimy również Pana przewodniczącego Rady Miasta i Państwa Radnych Miasta Sanoka o nazwanie jednej z ulic Sanoka ulicą Adama Pytla.

Czołem!

Bronisław Kielar